اصول نورپردازی در معماری و معماری داخلی

نور به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین پارامترها و معیارهای تأثیرگذار همواره در تمامی علوم و رشته‌های هنر مانند طراحی، نقاشی، مجسمه‌سازی و… نقشی غیرقابل انکار را ایفا می‌کند. در این مقاله در نظر داریم با توجه به اهمیت پرداختن به نور و مسئلۀ نورپردازی به تعریف و تشریح این موضوع بپردازیم.

آنچه نور را تا این اندازه برجسته می‌سازد، نقش آن در همۀ زمینه‌ها و مقیاس‌های طراحی و پرداختن به فضای معماری است، با نگاهی گذرا متوجه خواهید شد که فضا نه تنها سیمای خارجی ساختمان بلکه کوچک‌ترین فضا در درون خانه تحت تأثیر نور قرار می‌گیرند و نحوۀ نورپردازی آن‌ها کیفیت‌شان را تا اندازۀ قابل توجهی متحول خواهد کرد. در طراحی معماری و دکوراسیون داخلی نورپردازی سبب بهتر دیده شدن اشکال و طراحی‌ها می‌شود و از لحاظ بصری و زیبایی‌شناسی کیفیت آن‌ها را دوچندان می‌سازد.

آنچه باید از ابتدای کار طراحی در هر مقیاس از طراحی شهری گرفته تا طراحی یک واحد مسکونی کوچک همواره در ذهن داشته باشیم ترکیب انواع نورها در فضاست تا در کنار پاسخ به نیازهای کاربردی، تنوع را نیز در فضا محقق سازیم.

انواع تقسیم‌بندی نور

به‌طور کلی نور به دو دستۀ نورهای مصنوعی و طبیعی تقسیم می‌شود. همانطور که از عنوان آن‌ها مشخص است معیار این تقسیم‌بندی نوع منبع تولیدکنندۀ نوری است. نوع دیگر تقسیم‌بندی مربوط به حوزۀ تحت‌تأثیر و میزان تأثیر آن بوده که نور را بر این اساس به نورهای عمومی، روشنایی مساوی و یکسان در کل فضا، متمرکز، نورهای نقطه‌ای دارای حوزۀ نفوذ بسیار کم و نورپردازی محدود (که به آن دسته از نورپردازی‌هایی گفته می‌شود که بازۀ مشخصی را روشن می‌کنند و حوزۀ تأثیر آن‌ها از نورهای متمرکز بیشتر است.) تقسیم‌بندی می‌کنیم.

در گام اول باید این‌گونه به موضوع نگاه کرد که اولویت تأمین نور با نورهای طبیعی خواهد بود و بر همین اساس به ترتیب کیفیت نور جنوب، شرق، غرب و شمال در اولویت استفاده و بهره‌برداری قرار می‌گیرند. این دسته‌بندی و اولویت‌بندی به این معنا نیست که نور شمال یا غرب به اندازۀ نور شمال استفاده نخواهند شد بلکه هر طراح و متخصص باتوجه به نیازهای هر فضا موقعیت قرارگیری آن در معرض نور را تعیین خواهد کرد.

به‌طور مثال نور مطلوب برای فضاهایی که انسان بیشترین زمان را در آن سپری می‌کند مانند فضاهای نشیمن نور جنوب خواهد بود زیرا که در بیشتر ساعات روز نور گرمی در فضا وجود خواهد داشت. لازم به ذکر است در یک مجموعۀ طراحی مانند فضای خانه تمامی فضاها دارای اهمیت بوده و این نظر شخصی کاربر و بهره‌بردار است که اولویت‌ها را با مشورت متخصصان تعیین می‌کند و پس از این طراح باتوجه به این دستور کار بهترین پیشنهادات را به وی ارائه خواهد داد.

نحوه نورپردازی در سطوح مختلف ساختمان

در گام دوم، چگونگی پرداختن به سطوح است که چگونگی نورپردازی را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد، سقف، دیوار و کف همگی عناصری هستند که نورپردازی می‌تواند باتوجه به خواست‌ها و نیازهای کاربر و طراح و همچنین باتوجه به اصول نورپردازی، مکان مناسبی برای قرارگیری منبع نورهای مصنوعی باشند.

امروزه در طراحی آپارتمان‌ها و فضاهای داخلی استفاده از نور در سقف و دیوار بیشتر در دستور کار طراحان قرار می‌گیرد و از جمله راه‌های متداول به‌شمار می‌آیند، به‌طور مثال استفاده از نورهای مخفی در ترکیب با سقف‌های کاذب و یا نورهای موضعی در کنار یا مجاورت تلویزیون از جمله راهکارهای متداول نورپردازی در فضاهای مسکونی است.

باید اضافه کرد که فارغ از خاصیت و ویژگی نوری این عناصر آرامش، راحتی و صمیمیت نیز با بهره‌گیری از این عناصر، چاشنی فضاهای زیستی می‌شوند. در ادامه به بررسی و تشریح نقش نور در هریک بخش‌های فضاهای مسکونی خواهیم پرداخت. باید خاطر نشان کنیم که در این بخش‌ها لزوم نور طبیعی باتوجه به تعاریف بالا الزامی است اما در این بخش به‌طور خاص نورهای مصنوعی را تشریح خواهیم کرد.

نقش نور در فضای نشیمن

کار خود را از یکی از پر طرافدارترین و مهم‌ترین فضاهای خانه یعنی نشمین و پذیرایی آغاز می‌کنیم. باتوجه به نوع استفاده از این فضا به نورهای متمرکز، محدود و عمومی نیاز دارد. روشنایی عمومی در این فضا روشنایی اصلی و اساسی این بخش را تأمین می‌کند و فضای نسبتاً وسیعی را تحت پوشش خود قرار می‌دهد. با تکیه بر این موضوع که در این فضا مبلمان و تزئینات متنوع و متعددی وجود دارد لزوم استفاده از نورهای متمرکز در این فضا را اجتناب‌ناپذیر خواهد کرد.

نقش نور روی تزئینات دیواری

استفاده از این نور بر روی تزئینات دیواری، تابلوها و برخی دکورها و ویترین از جملۀ این نمونه نورپردازی هستند. به این دسته از نورپردازی‌ها «نورهای پایین‌تاب» گفته می‌شود که در جهت برجسته‌سازی برخی آثار و فضاها از آن‌ها کمک خواهیم گرفت. اما باید به این نکته توجه داشت که باتوجه به مقیاس این فضاها گاه باید امکان استفاده از بخشی از فضا را فراهم سازیم به همین دلیل نورپردازی‌های محدود ما را برای رسیدن به این هدف یاری خواهند کرد.

فضای غذاخوری و میز ناهار از فضاهای وابسته به نشیمن بوده و به همین سبب باید در طراحی به آن‌ها به مانند یک لکۀ یکپارچه بپردازیم، مانند دیگر فضاها نور طبیعی بهترین انتخاب این فضا است و در کنار آن برای شکل دادن به قلمرو و پدید آمدن محدودۀ مشخصی برای این فضا می‌توان از نورهای محدود و متمرکز در کنار سایر نورپردازی‌ها استفاده نماییم.

نقش نور در سرویس‌های بهداشتی

سرویس‌های بهداشتی نیز از جمله فضاهایی هستند که طراحی و نورپردازی آن‌ها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. باید توجه داشت که در سرویس بهداشتی مهم‌ترین معیار برای نورپردازی، روشی است که در آن فرد قادر باشد به‌صورت واضح چهره خود را در آیینۀ سرویس بهداشتی مشاهده کند. این امر مستلزم آن است که در کنار انتخاب منبع نوری مناسب با نور کافی، نکاتی را نیز در زمینۀ مکان‌یابی منبع نوری در نظر بگیریم.

منبع نوری با هر اندازه و هر نوع نور باید به‌گونه‌ای قرار گیرد که کمترین میزان سایه را در محدوده صورت به‌خصوص زیر چشمان و گردن فرد ایجاد کند. بعلاوه باید اضافه کنیم که نور تعبیه شده در کنار آیینه‌ها و یا در مجاورت آن‌ها برای سرویس‌های بهداشتی کوچک کفایت می‌کند، اما هرچه مقیاس این فضا بزرگ‌تر شود به طبع آن، میزان نور مورد نیاز و انواع نورپردازی‌ها نیز باید مورد توجه و استفاده قرار گیرند.

اهمیت نورپردازی در سطح نمای ساختمان

در ادامه باید اهمیت نورپردازی در سطح نمای ساختمان را نیز مورد بررسی قرار دهیم. باتوجه به کم‌اهمیت شمردن نورپردازی در کنار سایر توانایی‌ها و مهارت‌ها، عمدتاً شاهد تصمیمات و رویکردهای نادرستی در نورپردازی سیمای خارجی ساختمان هستیم که در آن یا میزان نور به حدی زیاد است که آسایش ساکنان را با خیرگی مختل می‌کند و یا به حدی تاریک است که به تمامی طراحان ساختمان و فعالان وابسته این حوزه باید به صورت اکید توصیه شود که پیش از اجرای نما، طرح نورپردازی و روشنایی نما مورد بررسی قرار گرفته و تصویب گروه طراحان برسد.

این نکته زمانی بیشتر اهمیت می‌یابد که پس از بررسی فرآیند طراحی این موضوع بر ما روشن می‌شود که معمارن در طراحی نما به‌صورت خاص فقط به حجم کلی و مصالح آن توجه می‌کنند و موارد دیگر در نظر آن‌ها کم اهمیت جلوه می‌کند.

نتیجه‌گیری

به‌طور خلاصه و در کلام پایانی باید اهداف نورپردازی را در کنار توجه به کاربرد و اهمیت ایجاد فضایی گرم و صمیمی و از طرفی ایجاد دعوت‌کنندگی در فضا ذکر کرد. این طراحی روشنایی و نورپردازی باید به‌گونه‌ای باشد که تمامی ساعات بهره‌برداری و استفاده از فضا نور برای تمامی کاربران و استفاده‌کنندگان کاربردی و مناسب باشد.

این نورپردازی‌ها در کنار ویژگی‌های ذکر شده قادر خواهند بود ویژگی‌های شاخص و بارز فضای معماری را برجسته‌تر سازند. بحث بسیار مهم مهندسی روشنایی و اصول و روش‌های نورپردازی در طرح درس کلاس معماری داخلی و دکوراسیون آموزشگاه معماری پیشکسوتان به‌طور دقیق، با جزئیات، همراه با وسایل و نمونه‌ها به‌طور جامع آموزش داده می‌شود و دانشجویان طراحی داخلی و دکوراسیون با این بخش بسیار مهم و کاربردی کاملاً آشنا می‌شوند.

جهت کسب اطلاعات بیشتر از کلاس طراحی داخلی و دکوراسیون با تلفن‌های 22706967 و 22706966 تماس بگیرید.